A poderosa comuñón de Deus connosco
Jorge Pinheiro, PhD
A palabra creadora, chea de poder, converteuse nun ser humano e habitou entre nós. Isto é o que o discípulo amado nos conta en João 1.14-18.
"A Palabra fíxose un ser humano e morou entre nós, chea de amor e de verdade. E vimos a revelación da súa natureza divina, natureza que recibiu como Fillo único do Pai. Xoán dixo o seguinte respecto a Xesús: - Este é aquel de quen eu dixen: "El vén detrás miña, pero é máis importante que, xa antes de nacer xa existía. "Porque todos temos sido bendicidos coas riquezas do seu amor, con bendicións e máis bendicións. A lei foi dada por medio de Moisés, pero o amor ea verdade viñeron por medio de Xesús Cristo. Ninguén nunca viu Deus. Só o Fillo único, que é Deus e está a carón do Pai, foi quen nos mostrou quen é Deus. "
O apóstolo Xoán utilizou unha expresión grega, logos, que traducimos por "palabra", para dicir que Xesús é a poderosa comunicación creadora de Deus. Esa palabra ten o poder de crear a realidade. Vémolo en Xénese (1.3), cando Deus dixo: "Haxa luz. E a luz comezou a existir ".
Logos, no grego 'palabra', foi entendido polo filósofo grego Heráclito de Éfeso, como o principio de unificación, portador do ritmo, da xustiza e da harmonía que rexen o Universo. ["Ben dicía Heráclito: homes son deuses e deuses son homes, porque o Logos, sendo un" (Hipólito, refutações, IX, 10,6)]. Así, Heráclito ante a mobilidade de todas as cousas denominou lume ao elemento primitivo, e viu este comandado por unha lei natural racional, o Logos. 1 Considerouse o Logos dotado de dous principios internos contrarios: discordia e concordia. Estas dúas forzas contrarias transformaban o elemento primitivo, ora na dirección da solidificación, ora de retorno ao estado móbil do lume. Polo tanto, o Logos, concibido por Heráclito como unha lei natural ordenadora, a todo comanda en forma dialéctica. E segundo Platón é o principio de orde, mediador entre o mundo sensible eo intelixible. Así, para a filosofía grega, logos era o principio de razón.
Pero, por ser razón e palabra, logos mantén unha relación de complementação con sabedoría e, por iso, é pensada por Heráclito como harmonía, o propio nexo orixinal entre logos e physis. Diante do relativismo dos sofistas, Sócrates e Platón van formular a cuestión: que é? Esta cuestión busca definir iso que permanece sempre idéntico a si mesmo, a esencia, fundamento de toda inestabilidade accidental da existencia aparente. Que en Heráclito se delimitaba como o encontro da harmonía pasa a ser, a partir de Sócrates e Platón, unha busca: nace a filosofía como un desexo de coñecemento. Aristóteles caracteriza esta transformación cando afirma que o que desde sempre foi demandado é a cuestión: o que é o ser? A filosofía constitúese a partir de Sócrates, Platón e Aristóteles como o pensamento que investiga a cuestión do ser.
Pero o concepto razón relaciónase a tres outros: esencia, existencia e essencialização. A esencia non é só o que unha cousa é, pero tamén o que fai que unha cousa que poida ser. Neste sentido, esencia é potencialidade, o poder de ser ea fonte de existencia: orixe do ser. Pero tamén é o reino da cognición, do pensamento, imposible de penetrar. Pari paso esencia, o logos correlaciona mente e realidade, facendo posible o coñecemento. Cando alguén comprende e fala sobre a realidade, fai xuízos e define estándares, que son comúns a outros seres humanos, se comunica. E quen posibilita a comunicación é o logos. Así, o logos é a orixe da razón e tamén do ser. Pero, orixe do ser aquí non significa coñecemento a priori, é estar colocado á parte do reino de finitude e por iso a orixe do ser só é coñecida por un acto de revelación.
A importancia do Logos
De entre as moitas transformacións que xorden coa pólis, a cidade grega, a máis importante é a extraordinaria preeminencia da palabra sobre todos os demais instrumentos de poder.
A palabra deixa de ser o termo ritual e pasa a ser a fonte para o debate, discusión e reflexión, sendo ela, ou mellor, o seu uso de forma máis persuasiva, que pode definir o orador gañador dos embates dialéticos (dialéctica é comprendida como a arte real da discusión: as normas para unha discusión correcta). Todas as cuestións de interese xeral pasan a ser sometidas á arte da oratoria e as decisións son as conclusións dos debates. A política se fai a arte do dominio da linguaxe. Coa popularidade dos debates e das discusións, a polis se fundamenta na publicidade das manifestacións sociais; se distinguen os intereses comúns dos privados, consolídanse as prácticas abertas eo dominio público, a base social da estrutura.
Porén, ese desenvolvemento trae unha profunda transformación, xa que ao facer comúns os elementos dunha cultura, levamos o mesmo á crítica e á controversia. Todos os elementos están expostos a interpretacións diversas ea debates apaixonados. Xa non era posible impoñerse só por prestixio persoal ou relixioso ... Debía haber o convencemento pola dialéctica.
A palabra constituíuse ao instrumento da vida política. Súa vertente escrita trouxo en si a posibilidade dunha completa divulgación do coñecemento. Neste momento, a escrita tornárase pública, non máis estando presente só no palacio - como no período micênico. Neste contexto, o saber pode chegar a ser igualmente público, deixando de estar restrinxido aos maxistrados ou sacerdotes. Tras difundidas, as ideas serán sometidas ao debate político e á aceptación popular.
A Sabedoría
Coa consolidación da importancia da palabra, o saber pasa a ser un ben público. E a sabedoría, tan exaltada por filósofos como Platón, para o que a sabedoría pertencía ao pasado, ofreceu aos seus contemporáneos o amor á sabedoría, á filosofía. Así, a sabedoría percorreu os sendeiros da linguaxe, da palabra, do discurso, do logos, da dialéctica: este camiño converteuse en característico da cultura grega. Pódese, en última instancia, argumentar que a filosofía naceu no momento en que se intentou recuperar algo perdido, a sabedoría, combinada á dialéctica.
Non foi sen resistencia que este percorrido foi seguido. A popularización do saber, antes inaccesible, foi cuestionada. Había unha articulación para que os mitos que chegasen á praza publica e fosen obxecto de exame, pero non deixasen de ser un misterio. A súa reformulación produciu un salto no desenvolvemento humano, mantendo os seus reflexos ata hoxe.
Na contemporaneidade latinoamericana, partindo da dialéctica, Enrique Dussel propón a dialéctica analóxica da alteridade, a apertura da totalidade á alteridade, transcendendo o ámbito do logos. O logos permanece no mundo e non pode avanzar máis aló. O logos que transcende é análogos, máis aló do logos, analoxía que se articula na dialéctica da voz ouvida que leva a escoitar: é dicir, a escoitar a voz. Así, o logos chega ao seu límite, e confía no que escoita do outro pola fe, pois sen a confianza no outro, non se pode escoitar a súa voz. Fe aquí significa ir máis aló do horizonte da physis, ir máis aló do horizonte da ontoloxía do mesmo, afirmando a ontoloxía da negativa, é dicir, xa que o outro non se orixina no idéntico, é diferente. Brota como orella é ámbito ao que a totalidade pode abrirse, e ao abrir-se cambia de estatuto, converténdose no ontoloxía negativa.
Na súa reflexión sobre a superación das totalidade ontológicas dende a apertura á alteridade, Dussel afirma que tal superación dáse coa metafísica, entendida como ademais do fundamento. E se dá así porque a metafísica non é soamente ontológica, pero opera a través do descubrimento dun máis-alá do mundo. E como en grego ana significa máis aló, e logos significa palabra, análogos toma o sentido de palabra que irrompe no mundo desde un máis aló do fundamento. O método ontológico-dialéctico chega ata a base do mundo desde un futuro, porén se detén ante o outro como un rostro de misterio e liberdade, de historia distinta, pero non diferente. 2 Pero se o outro é distinto, non hai diferenza, nin retorno, aínda que haxa historia e crise. Por iso, para Dussel, se este logos irrompe mentres interpelante indo máis alá da comprensión, é análogo.
Esa interpretación de Dussel repousa na comprensión do logos joanino, que repousa Xesús, o Cristo, por enriba da tradición filosófica, tanto de Heráclito, quere de Platón ou do neoplatonismo, e aínda da filosofía xudaica expresada en Filón de Alexandría. Neste sentido, se antes estabamos ante a personificación do logos, aínda así non hai na tradición da filosofía grega ou xudía a idea de encarnación do logos. Ese logos joanino, polo que vai alén de toda a tradición filosófica, aínda João a utilice como ponte para falar á cultura da súa época.
Hai aínda unha ponte co pensamento xudaico, sobre todo no que se refire aos textos de Xénese 1 e de Proverbios 8.22-31. O primeiro ao utilizar a expresión grega "en Arque", presente na Septuaginta, eo segundo ao personalizar a sabedoría. Neste sentido, o logos de Xoán se presenta como análogo. Análogo a Deus, porque é Persoa divina. E análogo aos seres humanos, porque é persoa humana.
Análogo significa que o logos vén de máis-alá, é dicir, que hai un primeiro momento no que xorde unha palabra interpelante, máis aló do mundo, que é o punto de apoio do método dialéctico porque pasa da orde antiga á orde nova. Aínda que, este logos eterno se reflicta a través dos nosos pensamentos e por iso non poida existir un acto do pensamento sen a secreta premisa da súa realidade incondicional [Romanos 12.2 e 1Coríntios 2.16].
Pero o certo incondicional non está ao noso alcance. En nós humanos sempre hai un elemento de aventura e risco en cada enunciado da verdade. Pero aínda así, podemos e debemos usar este risco, sabendo que este é o único xeito que a verdade pode ser revelada a seres finitos e históricos.
Cando temos relación co logos eterno e deixamos de temer a ameaza do destino demoníaco, aceptamos entón o lugar que lles corresponde ao destino no noso pensamento. Podemos recoñecer que desde o principio estivo sometido ao destino e que sempre desexou librarse del, pero nunca conseguiu.
Tarefa teolóxica da maior importancia, na análise cristiá do destino é saber relacionar logos e kairos. O logos debe alcanzar kairós. O logos debe implicar e dominar os valores universais, a plenitude do tempo, a verdade eo destino da existencia. A separación entre logos e existencia chegou ao fin. O logos alcanzou a existencia, penetrou no tempo e no destino. E isto aconteceu non como algo extrínseco a el mesmo, senón porque é a expresión do seu propio carácter intrínseco, a súa liberdade.
Cómpre, porén, entender que tanto a existencia como o coñecemento humano están sometidos ao destino e que o inmutable e eterno reino de verdade só é accesible ó coñecemento liberado do destino: a revelación. Dese xeito, a diferenza do que pensaban os gregos, todo o ser humano posúe unha potencialidade propia, mentres ser, para realizar o seu destino. Canto maior sexa a potencialidade do ser - que medra a medida que se toma parte e dominado polo logos - máis profundamente está implicado o seu coñecemento no destino.
Noso destino, que aquí pode ser entendido como misión, é servir ao logos nun novo Kairos, que emerxe das crises e desafíos dos nosos días. Canto máis profundamente entendermos noso destino [no sentido de prokeimai, estar colocado, ser proposto] eo da nosa sociedade, tanto máis libres seremos. Entón, o noso traballo será pleno de forza e verdade.
A luz foi creada polo poder do Logos de Deus. Pero a Palabra de Deus, que é a comunicación de Deus, tamén revela o que está oculto. Cando falamos, revela o que está no noso pensamento. Así, a outra persoa só sabe o que pensamos si usamos a palabra.
Cando dicimos que Xesús é a Palabra de Deus, estamos dicindo que El ten o poder de revelar o misterio insondable de Deus e amosar como é. Xesús é a comuñón de Deus connosco e revelou que Deus é amor, xustiza e poder. É por iso que o apóstolo di: "Ninguén nunca viu Deus. Só o Fillo único, que é Deus e está a carón do Pai, foi quen nos mostrou quen é Deus ".
Esa é a realidade maior: Xesús chegou a ser xente para que Deus puidese comuñón connosco e así comunicar á humanidade o seu gran amor.
A Palabra segue entre nós e, na súa comuñón connosco, ten o poder de plantar a fe, converter os corazóns e crear un novo mundo de paz. É o Logos creador de Deus que nos revela os propósitos, as ganas eo amor de Deus pola humanidade.
Notas
1. Evaldo Pauli, O Deus dos presocráticos. Web: www.odialetico.hpg.com.br (acceso en 20/12/2006).
2. Enrique Dussel, O Método de Pensar Latinoamericano: la Analéctica como Ruptura Teórica, conferencia proferida en novembro de 1972, en Introducción a Una Filosofía da Liberación latinoamericana, México DF, Ed. Extemporáneo, 1977, pp. 117 a 138.
Google Tradutor para empresas: Google Toolkit de tradução para appsTradutor de sitesGlobal Market Finder
Desativar tradução instantânea
