Os deuterocanônicos ea Septuaginta
O termo deuterocanônicos está formado pola raíz grega deutero (segundo) e canónico (que forma parte do Canon, é dicir, do conxunto de libros considerados inspirados e normativos por unha relixión ou igrexa). Así, o termo aplícase a libros e partes de libros bíblicos que só nun segundo tempo foron considerados como canónicos.
Utilización teolóxica
O adxectivo deuterocanônico se aplica a un número de textos polos cristiáns que consideran que tales textos son inspirados e forman parte integrante da Biblia. Sendo tamén a terminoloxía teolóxica aplicada a ese conxunto de libros.
O feito de sectores do cristianismo non os consideran inspirados, non caracteriza a desvalorización deses libros, pois son considerados patrimonios históricos da fe: reflicten e formaron parte das crenzas cristiás ao longo da Historia, sendo por tanto de gran valor literario e relixioso. Lutero recoñeceu a importancia dos mesmos para a formación cristiá e incluíu na súa tradución da Biblia ao alemán estes libros como apéndice. Ademais da Igrexa católica apostólica romana, outras igrexas utilízanse dos libros deuterocanónicos nas súas Bíblias, como as Igrexas ortodoxas (copta, siríaca, grega e rusa), anglicana e maronita.
Lista dos libros deuterocanônicos
Son deuterocanônicos os seguintes libros bíblicos: Tobias, Judite, I e II Macabeus, Sabedoría, Eclesiástico, tamén chamado Ben sirah, e Baruque. Fóra os libros deuterocanônicos podemos atopar fragmentos deuterocanônicos dentro libros canónicos como: adicións en Ester e adicións en Daniel particular os episodios da Casta Susana e de Bel eo Dragón.
Orixe dos deuterocanônicos
Os libros deuterocanônicos foron escritos entre Malaquias e Mateo, época que segundo os Evanxeos a revelación do AT aínda se facía presente, culçminando con João Batista (cf. Mt 11.12; Lc 16.16).
Os textos deuterocanônicos, atrás referidos, chegaron ata nós só en grego (algúns escritos orixinalmente nesa lingua, outros traducidos dunha versión hebrea, que se perdeu), formando parte da chamada Biblia dos Setenta, ou Septuaginta, a tradución da Biblia en grego, feita ao redor do séc. III aC, para uso dos xudeus da Diáspora, e adoptada polos cristiáns desde o inicio como o seu texto bíblico de referencia. Tales textos non se atopan, pois, na Biblia hebraica ou Tanach.
Nun famoso encontro de rabinos xudeus, o chamado Concilio de Jâmnia, realizado a finais do s. I dC, destinado a buscar un rumbo para o xudaísmo, tras a destrución do Templo de Xerusalén, o ano 70 dC, os participantes decidiron considerar como textos canónicos do judaísmo só os que existían en lingua hebraica e que remontasen ao tempo do profeta Esdras.
A pesar da crítica moderna afirmar que varios libros que constan no Canon hebraico son posteriores ao tempo de Esdras (como é o caso do Libro de Daniel), os estudiosos explican que os fariseos non dispuñan de condicións científicas, que existen hoxe, para datar unha obra, ou mesmo para asignar a ela un autor. En calquera caso, os criterios por eles adoptados excluíron os libros deuterocanônicos do Canon xudaico.
Os deuterocanônicos ea Igrexa dos primeiros séculos
Estes libros xa eran coñecidos polos cristiáns, que os citaban e utilizaban. Atopamos citas nas obras de Ireneu, Justino, Agustín, Xerome, Basilio Magno e Ambrosio. Así, foron considerados inspirados por moitos, entre os que podemos citar Ireneu, Justino, Agustín, Cirilo e Cipriano. Outros, con todo, os consideraron eclesiásticos: non canónicos, porén non contrarios á fe. Foi o caso de Melitão, Rufino e Atanasio.
Xerome inicialmente negou a canonicidade dos deuterocanônicos. Porén, os estudiosos atoparon un cambio posterior da súa opinión nas súas cartas escritas a Rufino ea Paulino, bispo de Nola. Aínda existise desacordo nas opinións dos Pais da Igrexa, esta discordancia non influíu o dictame común da Igrexa dos primeiros séculos. Ningún concílio da Igrexa dos primeiros séculos quixo canonicidade destes libros. Pola contra, foron declarados canónicos nos consellos rexionais de Roma (382 dC, dando orixe ao canon Damaseno), Hipona I (canon 36, 393 dC), Cartago III (canon 47, 397 dC), IV (canon 24, 417 dC) , Trullo (canon 2, 692). Un documento coñecido como decreto Gelasiano (496 dC) tamén presenta a canonicidade dos deuterocanônicos.
A aceptación común dos deuterocanônicos como libros inspirados pode ser constatada nas primeiras versións da Biblia, como a Vetus Latina ea Vulgata. En Oriente, a Septuaginta foi adoptada como a versión oficial do Antigo Testamento.
Como a historia rexistra, os deuterocanônicos formaban parte da vida dos xudeus a través da tradución grega chamada Septuaginta ou Tradución dos Setenta (LXX). A primeira tradución da Biblia ao latín, coñecida como Vetus Latina contiña os deuterocanônicos do AT. A Vulgara, tradución emprendía por Xerome no século IV tamén contiña os deuterocanônicos do AT. A primeira Biblia impresa da historia, coñecida como a Biblia de Gutenberg, tamén contiña os libros deuterocanônicos do AT. Incluso as primeiras versións protestantes como a KJV (King James Version) contiñan os deuterocanônicos do AT. Un exemplo é a versión orixinal da KJV de 1611.
Os deuterocanônicos ea Igrexa da Idade Media e Moderna
A principios do s. XV, un grupo disidente da Igrexa copta (tamén chamados de monofisistas), coñecidos como xacobitas cuestionaron o Canon Alexandrino entre outras cousas. En 1441, O Concilio Ecuménico de Florencia, a través da Bula Cantate Domino (4/2/1442) reafirmou o carácter canónico do Canon Alexandrino.
Coa Reforma protestante, Lutero cuestionou o carácter canónico dos deuterocanônicos negando incluso seu carácter eclesiástico, pois para el estes libros nada engadían á fe, pero os incluíu na súa tradución da Biblia ao alemán, poñendo-os como apéndice. En 1545, foi convocado o Concilio de Trento, que reafirmou o carácter canónico do Canon Alexandrino.
A principios non houbo consenso entre os protestante no Canon do AT. O Rei Jaime I de Inglaterra, responsable da famosa tradución KJV (King James Version), defendía que os deuterocanônicos deberían seguir constando nas biblias protestantes. Practicamente na mesma época xurdiu unha tradución coñecida como Biblia de Xenebra, que definiu os deuterocanônicos como apócrifos.
Soamente despois da "Confesión de fe de Westminster" (séc. XVII), os protestantes ingleses influenciados polo calvinismo e puritanismo removeron das súas listas os libros deuterocanônicos, pasando a adoptar como lista de composición do AT o Canon Hebreo conforme establecido no Concilio de Jâmnia . Principios desta confesión foron espallándose por varias denominacións e seu contido funcionou como resposta ao concilio de Trento.
Actualmente, evanxélicos teñen denominado ese libros de apócrifos; por alegaren que neles hai erros xeográficos e que non hai probas de feitos narrados neses libros, abdicando da utilización dos mesmos nas súas igrexas.
Deuterocanônicos do NT
É importante dicir que, segundo exegetas, tamén no NT existen libros deuterocanônicos. Serían eles Santiago, Hebreos, Apocalipse, 2 Pedro e 2 e 3 João. Así como os libros deuterocanônicos do AT, estes tamén tiveron a súa canonicidade contestada por moitos séculos.
Lutero chegou incluso non considerar canónicos Hebreos, Santiago, Judas e Apocalipse, que na súa tradución da Biblia ao alemán deixou-os nun apéndice sen numeración de páxinas. Despois os demais reformadores decidiron que estes libros deberían volver á Biblia, pola ampla utilización nas comunidades cristiás, pero non fixeron o mesmo cos deuterocanônicos do AT.
Bibliografia
Bittencourt, Benedito P., O Novo Testamento, Canon, Lingua, Texto. São Paulo: Aste, 1965.
Pinheiro, Jorge, História e Religião de Israel, origens e crise do pensamento judaico, São Paulo, Editora Vida, 2007.
Pinheiro, Jorge e Santos, Marcelo, Manual de História da Igreja e do Pensamento Cristão, São Paulo, Fonte Editorial, 2013.
LIMA, Alessandro. O Canon Bíblico, A Orixe da Lista dos Libros Sagrados. San José dos Campos. SP: Editora COMDEUS, 2007.
PASQUERO, Fedele. O Mundo da Biblia, vv.aa. São Paulo: Paulinas, 1986.
Rost, Leonard. Introdución aos Libros Apócrifos e Pseudo-Epígrafos do Antigo Testamento. São Paulo: Paulinas, 1980.
Shelley, Bruce L., Historia do Cristianismo ao alcance de todos: unha narrativa do desenvolvemento da Igrexa Cristiá través dos séculos. São Paulo: Editora Shedd, 2004.
